De reizen van Adriaan van Berkel naar Guiana

In 1670 reisde Adriaan van Berkel van Leiden naar de toenmalige Nederlandse kolonies in Guyana, gelegen aan de noordwest kust van Zuid-Amerika. In de jaren die volgden maakte Van Berkel vele reizen en publiceerde zijn belevenissen in 1695 onder de titel Amerikaanse Voyagien. Zijn verslag over Guyana en Suriname is een unieke historische bron omdat deze kolonies tot de minst bekende overzeese gebiedsdelen horen die tijdens de Nederlandse expansie in de 17de eeuw zijn bezet.Het eerste deel van Van Berkel's boek uit 1695 is één van de vroegste bronnen over de Nederlandse kolonies aan de Berbice en de Essequibo rivieren (Guyana) waar hij verbleef tussen 1670 en 1674. In het tweede deel behandelt hij Suriname tussen 1680 en 1689. De huidige uitgave bevat een volledige transcriptie van het originele boek uit 1695 en is daarnaast voorzien van een uitgebreide inleiding waarin wordt ingegaan op de historische context van Van Berkel's reizen.Van Berkel werd in 1670 ingehuurd als 'Koopman en Secretaris' door de Heren van Rhee en van Pere, die patronen waren van de Zeeuwse kolonie op de Berbice (Guyana). Tijdens zijn driejarige verblijf aldaar maakte van Berkel verschillende voetreizen door de binnenlanden in het oosten van Guyana maar ook per kano over de rivier en langs de kust. Zo vertelt hij in detail over het dagelijkse leven van de locale Arawakse bevolking (Lokono) en geeft een uitgebreide beschrijving van twee indiaanse ceremonies: tijdens de eerste wordt een indiaan tot kapitein wordt gemaakt en tijdens de tweede wordt een gevangene opgegeten.Behalve dat Van Berkel verslag doet van zijn werk en reizen geeft hij ook een algemene beschrijving van Guyana waar hij ingaat op de rivieren, de flora en fauna, de handelswaar en de bevolking. Ook behandelt hij verschillende incidenten zoals een muiterij die in 1673 plaatsvond en eindigde met het gevangen nemen van de commandeur van de kolonie door de muiters. In 1674 werd van Berkel vervangen door een andere secretaris en door kapitein Adriaen de Vyver op de Eendracht naar Vlissingen gebracht.In het tweede deel van zijn boek wordt een reis naar Suriname beschreven die Van Berkel gemaakt zou hebben in 1680. Hij zou hier vier jaar werkzaam zijn geweest als opzichter op een plantage. Uit nader onderzoek door Walter Roth bleek echter dat bijna alle hoofdstukken uit dit deel van Van Berkel's boek niet zijn eigen ervaringen waren, maar in werkelijkheid een vertaling is van een ouder boek uit 1667 van de hand van George Warren (An Impartial Description of Surinam). Dit fictieve tweede deel is door de Amsterdamse uitgever toegevoegd om de uitgave over het toen tamelijk onbekende Rio de Berbice commercieel aantrekkelijker te maken.Uit historisch perspectief is het belangrijkste deel van het boek het hoofdstuk waarin de moord op de gouverneur van Suriname, Cornelis van Aerssen, Heer van Sommelsdijck, in 1688, en de aanval van de Franse piraat Ducasse op het fort van Paramaribo in 1689 wordt behandeld. Deze gebeurtenissen zijn als ooggetuigen verslag gepresenteerd door Van Berkel, echter in de inleiding zal worden betoogd dat deze passages in werkelijkheid zijn overgeschreven uit kranten van die tijd.De transcriptie van Van Berkel's boek uit 1695 wordt voorafgegaan door een uitgebreide inleiding van Lodewijk Wagenaar (curator Amsterdam Museum), Martijn van den Bel en Lodewijk Hulsman. De inleiding bevat een korte beschrijving van de vroege geschiedenis van de kolonie in Berbice, een analyse van de tekstuele inhoud van het boek, er wordt ingegaan op de rol van plagiaat in de de 17de eeuw en tenslotte volgt de onthulling van de historische identiteit van de auteur Adriaan van Berkel, die sinds de eerste uitgave onbekend was.