Sprekende stemmen 1942

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

1 De Amerikanen komen in de strijd
Wochenschau: de strijd om Sint Peterburg (winter 1941/1942)

Wochenschau: "Het beleg van Sint Petersburg verloopt volgens plan. De stad, waarin volgens berichten van Radio Moskou alle huizen in vestingen zijn veranderd, ligt onder vuur van zware Duitse artillerie."

Hitler: "Das schwerste liegt hinter uns" (30 januari)

Hitler: "Binnen nog maar enkele weken zal in het zuiden de winter wijken en de lente zal dan verder naar het noorden trekken; het ijs zal smelten en het uur zal aanbreken dat de grond weer hard en stevig wordt. De Duitse musketiers kunnen dan weer aan het werk en vanuit het vaderland zullen nieuwe stromen..."

Churchill maakt de balans op (15 februari)

Churchill: "Laten we eens de balans opmaken. Laten we het goede nieuws naast het slechte leggen en laten we proberen te zien hoe we er precies voorstaan. De Russische legers zijn niet verslagen; ze zijn niet in stukken gescheurd. Het Russische volk is niet onderworpen of vernietigd. Leningrad en Moskou zijn niet ingenomen. De Russische legers houden stand. Ze zijn niet gestopt bij de Yoruz-linie of de Wolga- linie. Zegevierend rukken zij op en verdrijven de vuige indringer van hun grondgebied, dat zij zo krachtig hebben verdedigd en dat zij zozeer liefhebben."

2 Hitler: "Ich tue alles für mein Volk." (30 januari)

Hitler: "Wat een voorrecht een zaak te mogen dienen en er offers voor te mogen brengen. Nu zijn er miljoenen die dat mogen, maar vroeger was het alleen maar het handjevol nationaal-socialisten van onze beweging. Hoe groot dat voorrecht was, dat kunnen al die mensen getuigen, die vandaag kunnen zeggen: Ik doe alles voor mijn volk, alles voor onze soldaten opdat zij alles kunnen doorstaan."

Churchill over de ernst van de toestand: "Singapore has fallen..." (15 februari)

Churchill: "Ik spreek tot u allen in de schaduw van een zware en verreikende militaire nederlaag. Een Britse en een rijksnederlaag. Singapore is gevallen. Het hele schiereiland Malakka is onder de voet gelopen. Andere problemen stapelen zich daar rondom ons op. En al de gevaren die wij tot nu toe met succes het hoofd hebben kunnen bieden, thuis en in het oosten, bedreigen ons nog steeds onverminderd."

Nieuwsuitzending NIROM (Nederlandsch-Indische Radio Omroep Maatschappij): legercommuniqué (1 maart)

3 Koningin Wilhelmina na de val van Bandoeng. (15 maart)

4 Prins Bernhard na de verovering van Nederlands-Indië: "Zo gaarne had ik zelf uw lijden willen meemaken en ook deelnemen aan uw strijd" (5 maart)
Mussert: "...de joden en de jodenknechten..." (5 mei)
Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart: "Wir werden die Juden schlagen wo wir sie treffen..." (12 maart)

Seyss-Inquart: "Wij willen het Nederlandse volk onze overtuiging niet opdringen; dat heeft steeds gegolden. Maar dat geldt voor het Nederlandse volk en de joden worden door ons niet als een bestanddeel van het Nederlandse volk beschouwd. Wij zullen de joden slaan waar we ze raken kunnen. En wie hun kant kiest, zal ook worden geraakt."

5 Leider van de NSB Anton Mussert beëdigt Nederlandse SS'ers in Den Haag (18 mei)

6 Koningin Wilhelmina protesteert tegen de 72 doodvonnissen in het OD-proces (6 mei)

7 De kansen beginnen te keren...
Max Blokzijl over de geallieerde landing bij Dieppe (29 augustus)
Montgomery: "Here we will stand and fight..." (13 augustus)

Montgomery: "Hier zullen wij standhouden en vechten. Wij zullen niet verder terugtrekken. Ik heb opdracht gegeven dat alle plannen en instructies voor een verdere terugtocht terstond moeten worden ingetrokken. Belangrijk is te onthouden dat we nu voor eens en voor altijd met deze snuiter Rommel gaan afrekenen. Het is doodgemakkelijk en er is geen twijfel mogelijk. Die man is bepaald lastig. Daarom zullen we hem een pak slaag geven en er een einde aan maken."

Gesprek in een bommenwerper boven Berlijn: "Waar is-ie, staartschutter? Kan je hem zien? Hij valt! Hij valt naar beneden! Hij is neergeschoten. Heb jij hem neergeschoten? Ja, hij heeft het gehad, jongens. Midden op zijn neus! Steengoed!"

Roosevelt brengt hulde aan Koninklijke Marine en aan de Nederlandse natie (6 augustus)

Roosevelt: "De Nederlandse marine voegt in deze tijd nieuwe lauweren toe aan die welke zij al verworven heeft in gevechten van de Noordzee tot de Javastraat. Wij Amerikanen achten het onze dure plicht uw roemrijke marine bij te staan. Daarom als een tastbaar bewijs van onze bewondering voor alles wat de Nederlandse marine heeft gedaan en nog doet, doet het mij veel genoegen aan u over te dragen - onder de termen van de Leen- en Pachtwet - dit schip, gebouwd door Amerikaanse arbeiders op Amerikaanse werven.

Van nu af aan zal het varen onder de fiere vlag van Nederland. En het zal de naam dragen van iemand die in de wereld tot een symbool is geworden, een symbool van Nederlandse moed en Nederlandse standvastigheid. Want als de 'Queen Wilhelmina' zal het schip aan zijn nieuwe loopbaan beginnen. En daarom verzoek ik u, majesteit, dit schip te willen aanvaarden als een symbool van de vriendschap en de bewondering van het volk van de Verenigde Staten."

Koningin Wilhelmina zegt dank voor de onderzeebootjager 'Koningin Wilhelmina' (6 augustus)

Wilhelmina: "Het verheugt mij zeer dat de overdracht van dit schip onder de voorwaarden van de Leen- en Pachtwet plaatsvindt tijdens mijn aanwezigheid in Washington. Daardoor ben ik in staat u persoonlijk te bedanken voor uw bewonderenswaardige initiatief en voor uw aanhoudende persoonlijke belangstelling. Ik zie in deze plechtigheid nieuwe bewijzen van de geest van warme vriendschap, die al sinds de dagen van Paul Jones tussen onze zeestrijdkrachten heeft bestaan."

8 Prins Bernhard kondigt gezinsuitbreiding in januari 1943 aan (15 september)
Koningin Wilhelmina herdenkt gefusilleerde gijzelaars (17 oktober)
Hitler: "Die Ausrottung des Judentums in Europa...; Wir sind bescheiden..." (8 november)

Hitler: "Als het jodendom misschien denkt in staat te zijn een internationale oorlog te kunnen uitlokken om de Europese rassen uit te roeien, dan zal blijken dat niet de Europese rassen, maar het jodendom zal worden uitgeroeid."

Hitler: "Ik wilde naar de Wolga gaan, naar een bepaalde plaats in een bepaalde stad. Toevallig draagt die de naam van Stalin zelf, maar denkt u niet dat wij daarom daarheen opgerukt zijn. Die stad had ook heel anders kunnen heten, maar het gaat hier om een heel belangrijke zaak. Daar wordt namelijk 30 miljoen ton verkeer afgegrendeld; alleen het olieverkeer is al negen miljoen ton.

Daar stroomt ook al het graan naar toe, uit deze geweldig grote gebieden, de Oekraïne van het Koeban-gebied, om naar het noorden te worden vervoerd. Daar gaat ook al het mangaanerts naar toe; er is een gigantisch goederenverkeer. De olie zou ik wel willen nemen, maar - weet u - wij zijn bescheiden; we hebben hem namelijk al. Er zijn nog een paar heel kleine plekjes over. Nu zeggen de anderen: waarom neem je die dan niet? Omdat ik geen tweede Versailles wil. Omdat ik het liever met heel kleine stukjes tegelijk doe. De tijd speelt daarbij geen rol. Er komt geen schip meer de Wolga op. Dat lukt echt niemand!"

9 Overwinningsklokken El Alamein

Verslaggever: "Wat u nu hoort is het geluid van het artillerie spervuur van het Achtste leger, dat van El Alamein (Egypte) een triomfale weg openblaast die leidt naar Tripolis en Rome."

Prof. mr. P.S. Gerbrandy over keerpunt in de oorlog (17 november)



Churchill: "...corporal Hitler himself" (29 november)

Churchill: "Wij kunnen zeker blij zijn met wat er de laatste tijd in Afrika is gebeurd. En nu kijken we met simpel vertrouwen uit naar het ogenblik dat wij kunnen zeggen: weer een continent herwonnen. Maar deze successen in Afrika - snel en grondig als zij waren - mogen onze aandacht niet afleiden van de geweldige slagen die Rusland aan het oostelijk front uitdeelt.

Op het moment dat ik tot u spreek rolt deze enorme veldslag, die al resultaten van de eerste orde heeft opgeleverd, verder naar zijn hoogtepunt. Lees verder op www.sprekendestemmen.nl