Sprekende stemmen 1938

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl, ook als deze inhoudsopgave niet volledig is.

1 Doop prinses Beatrix door hofpredikant ds. Welter, aansluitend zang (12 mei)

2 Radio-hoorspelen:
War of the Worlds - fragment uit het hoorspel (30 oktober)
Uitleg door regisseur Orson Welles

Fragment: "De eerste figuur komt nu aan land. Hij staat daar, kijkt in het rond, over de stad, zijn monsterlijke stalen hoofd op gelijke hoogte met de wolkenkrabbers. Hij wacht op de anderen. Daar komen ze, een gelid van stalen torens aan de westzijde van de stad. Zij steken hun metalen handen uit. Dit is het einde.

Er komt rook uit, een zwarte walm die over de stad drijft. De mensen op straat zien het ook. Ze rennen naar de East River, duizenden mensen springen als ratten in het water. De rook verspreidt zich nu sneller, hij is al op Times Square. Mensen proberen weg te lopen, maar het heeft geen zin; ze vallen als vliegen. De rook is nu bij 6th Avenue, 5th Avenue, 100 meter van hier... het is diep..."

Toelichting Orson Welles: "Dit is Orson Welles, dames en heren, uit mijn rol gevallen om u te verzekeren dat The War of the Worlds geen andere betekenis heeft dan het vakantie-presentje dat wij u hadden willen geven, een radiostunt van het Mercury theater. Verklede mensen die opeens uit een bosje springen en Boe! roepen. We hadden nog voor morgenavond uw ruiten willen inzepen en uw tuinhekken willen afsluiten. Maar dat redden we niet en daarom deden we het op een na beste: we vernietigden de wereld, met u als getuige, en maakten de CBS met de grond gelijk.

Het zal een pak van uw hart zijn, hoop ik, dat het maar een grap was en dat beide organisaties nog springlevend zijn. Dus tot ziens allemaal en denk alsjeblieft nog eens terug aan de afschuwelijke les, die u vanavond hebt geleerd. Die grijnzende, gloeiende indringer met z'n ronde kop komt uit uw eigen knollentuintje. En mocht er bij u gebeld worden en er is niemand aan de deur, dan is dat geen Marsbewoner, het is Halloween.

Fragment VARA-hoorspel De Chinese Fluitspeler, met aankondiging door Ary van Nierop (21 maart)

3 'Anschluss' Oostenrijk bij het Duitsland van Hitler
President Schuschnigg: Oostenrijk moet Oostenrijks blijven (24 februari)

Schuschnigg: "Het uitgangspunt moet blijven, naar de wens van het Oostenrijkse volk en de onwankelbare overtuiging van de verantwoordelijke leiding, dat ons Oostenrijk Oostenrijk moet blijven."

Arthur Seyss-Inquart: Oostenrijk "Heim ins Reich" (12 maart)

Seyss-Inquart: "Mijn Führer! Op dit voor het Duitse volk in al zijn consequenties voor de ontwikkeling van de Europese geschiedenis zo belangrijke ogenblik, verwelkom ik u - en met mij het hele vaderland mijn Führer en rijkskanselier, voor het eerst weer in Oostenrijk. Vandaag is het Duitse volk eensgezind en definitief verenigd, om alle strijd en al het leed als één volk het hoofd te bieden."

Toespraak Adolf Hitler in Wenen (14 maart)

Hitler: "Ik sta hier omdat ik meen meer te kunnen doen dan de heer Schuschnigg. Dit is geen grootspraak. Als ik hier niet in had geloofd, zou ik hier vandaag niet staan. Maar ook Duitsland zou niet daar zijn waar het nu is. Door mijn leven heb ik bewezen dat ik meer kan dan de dwergen die dit land te gronde hebben gericht."

Oostenrijkse radio-verslaggever (14 maart)

Verslaggever: "De Führer heeft het balkon verlaten en betreedt nu de kamer van de burgemeester. Ongekende toejuichingen klinken op. Ongekend is het enthousiasme van de menigte die ons omgeeft. Dit is een mijlpaal in de Oostenrijkse geschiedenis. Wij horen bij Duitsland! Wij zijn één rijk! Wij hebben één Führer!"

Viering 300 jaar Stadsschouwburg Amsterdam (3 december)
Toespraak Mevr. Theo Mann-Bouwmeester (88)
Fragment Gijsbrecht van Aemstel met Albert van Dalsum (titelrol), Loudi Nijhoff en Johan Schmitz

4 Mr. H. P.L. Steenberghe (minister van Economische zaken): Koopt Nederlands Fabrikaat (29 september)
Opening nieuwe KRO-Studio (10 mei), jubelouverture
Pastoor Perquin, KRO-voorzitter
In Naam van de Luisteraar: KRO-Melodisten onder leiding van Piet Lustenhouwer met zang van Albert Klein jr.
De NCRV in 1938, zang Johannes de Heer

5 Het veertigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina (6 september)
Toespraak koningin Wilhelmina
Minister-president H. Colijn over Nederlands-Indië
Belgisch staatsbezoek aan Nederland. Toespraak koning Leopold in het Amsterdamse Stadhuis (22 november)

6 Nieuwe startbanen voor luchthaven Schiphol. Toespraak burgemeester De Vlugt van Amsterdam (28 oktober)
Arie van Vliet wordt wereldkampioen wielrennen. Verslag Han Hollander (28 augustus)
Interland voetbal Nederland-Newport (VK). Verslag Han Hollander. Loftuitingen over Han Hollander(21 februari)

7 De internationale spanning
Hitler over Tsjecho-Slowakije. Toespraken op 12 en 26 september

Hitler (12 september): "Ik heb het over Tsjecho-Slowakije. Dit land is een democratie. Dat betekent dat het op democratische principes is gegrondvest, waarin men over de hoofden van een meerderheid van de bevolking heen beslist, zonder naar hun mening te vragen en hen te dwingen deze kunstmatige constructie te accepteren en er zich naar te schikken. Het gaat hier om Duitse volksgenoten.

Ik ben nog volstrekt niet bereid, hier midden in het hart van Duitsland, door de houding van andere politici, een tweede Palestina te laten ontstaan. Die arme Arabieren zijn weerloos en wellicht zijn ze in de steek gelaten. De Duitsers in Tsjecho-Slowakije zijn noch weerloos, noch worden ze in de steek gelaten.

Als iemand twintig jaar lang een Duitse schande, een Duitse smaad heeft geduld en zoveel ongeluk, dan kan men toch werkelijk niet ontkennen dat wij vrede willen. Als iemand ziet hoeveel geduld wij met hen hebben, dan kan men toch werkelijk niet zeggen dat wij krijgslustig zijn. En tenslotte: de heer Benesj (de toenmalige president van Tsjecho-Slowakije) heeft zeven miljoen Tsjechen, maar hier staat een volk van meer dan 75 miljoen."

Hitler (26 september): "Ik had nog altijd gehoopt dat de Tsjechen op het allerlaatste moment nog zouden inzien, dat dit tirannieke regime niet kan worden gehandhaafd. Maar de heer Benesj stelt zich op het standpunt dat hij zich met Duitsland alles kan permitteren. Hij wordt immers gedekt door Frankrijk en Engeland. Hem kan toch niets gebeuren!

Ik heb de heer Benesj een aanbod gedaan, dat in feite niets anders is dan wat hij zelf al heeft toegezegd. Hij heeft het nu in de hand: de keuze tussen vrede en oorlog. Hij kan dit aanbod óf accepteren - en deze Duitsers eindelijk hun vrijheid geven - óf anders zullen wij deze vrijheid zelf gaan halen."

8 De Britse premier Sir Neville Chamberlain over zijn bezoek aan Hitler (27 september)

Chamberlain: "U weet dat ik al het mogelijke heb gedaan om dit geschil bij te leggen. Na mijn bezoeken aan Duitsland is het mij duidelijk geworden dat de heer Hitler voelt dat hij de Duitse belangen voorop moet stellen; dat hij verontwaardigd was dat er tot dusver zo weinig aandacht was voor zijn grieven. Onder vier ogen heeft hij mij verzekerd - en gisteravond heeft hij dit in het openbaar herhaald - dat hij, als het Sudeten-Duitse probleem is opgelost, in Europa verder geen territoriale eisen meer heeft."

Hitler, (26 september): "Ik ben de heer Chamberlain dankbaar voor al zijn inspanningen. Ik heb hem de verzekering gegeven dat het Duitse volk niets anders wil dan vrede, maar ook dat er nu eenmaal dingen gebeuren die men niet kan tegenhouden. Ik heb hem verder verzekerd - en ik wil dat hier herhalen - dat als dit probleem opgelost is, er voor Duitsland in Europa geen territoriale problemen meer bestaan.

Klik voor de verdere inhoudsopgave naar www.sprekendestemmen.nl