Sprekende stemmen 1936

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich, worden de doden herdacht, maar wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is in de toelichting per deel opgenomen.

1 Dr. Hendrik Colijn: "...de spanningen van het heden". (Nieuwjaarsdag)
Ernest Hemingway: "The rebels attack!" Fragment uit de film "De Spaanse aar¬de" van Joris Ivens, gemaakt tijdens de Spaanse burgeroorlog die in zomer 1936 begon (opnamedatum onbekend)

Vertaling Hemingway: "Waarom blijven ze? Ze blijven omdat dit hun stad is. Dit zijn hun huizen. Hier is hun werk. Dit is hun gevecht. De strijd om als mens te mogen leven. Vroeger kwam de dood als je oud of ziek was, maar nu komt hij naar al deze dorpen. Hoog in de lucht van glanzend zilver, het komt naar iedereen die geen plek heeft om naartoe te rennen. Geen plaats om te verstoppen."

2 Han Hollander als verslaggever tijdens de Olympisch Spelen in Berlijn: "De Nederlandse vlag aan de derde Olympische mast". Verslag van de klassieke 200 meter sprint met onder meer Osendarp en Van Beveren (5 aug.)
Han Hollander, nabeschouwing: "...van grote propagandistische waarde voor onze eigen atletiek in ons eigen land"
De dirigent Bruno Walter herdenkt de 25-ste sterfdag van de componist Gustav Mahler. "Seine Verbundenheit mit der Natur..." (Kleine Zaal, Concertgebouw 15 maart)

Bruno Walter: "Zowel thuis als op het podium was hij in staat om zowel de toneelmatige gebeurtenissen als de muzikale uitvoering met zijn geest en enthousiasme te verlevendigen. Hij wist zijn artiesten te inspireren om aan de muzikale eisen van zijn werken te voldoen. Zijn hart lag op het podium. Hij dirigeerde, of beter: hij bracht muziek tot stand vanuit het oogpunt van het dramatische proces.

Zijn band met de natuur strekte zich uit tot in het diepst van zijn wezen. Het omvatte de relatie van Faust die tegen de godheid zegt: "En je bleef niet slechts object van koele observatie, maar je stond mij toe diep in je hart te kijken, als in dat van een boezemvriend."

3 Willem Mengelberg bij het afscheid van de solocellist van het Concertgebouw¬orkest Marix Loevensohn (22 november). "Onze taak is muziek!". Loevensohn bedankt.

4 De clown Johan Buziau met twee fragmenten uit de Bouwmeester-revue's "Knal" en "Lachende Komedianten" (seizoen 1936-1937). "Hou zee" en "Rechte en kromme neuzen"

5 Sophie Tucker: "To all mothers..." (najaar)
"Bevroren muziek". Architect Willem Dudok over een van zijn nieuwste ontwerpen in Calcutta (Kolkata, India) (1 maart)
Architect Benjamin Merkelbach bij de opening van het Gooiland-complex in Hilversum (2 augustus)
Radiopresentator Willem Vogt over de architecten Benjamin Merkelbach en Charles Karsten bij de opening AVRO-studio op 2 juli: "Een korte aanraking en omgang..."
Ir. Damme opent AVRO-studio
Radiopresentator Willem Vogt als reporter in volle zee op de snelle oceaanstomer Queen Mary (29 mei)

6 KLM-directeur Albert Plesman over luchtvervoer op lange afstanden. "We moeten ko-men tot grote snelheden..." (16 februari)
Anthony Fokker: "...een grote toekomst voor de Hollandse vliegtuigenfabriek..." Bij zijn huldiging als gevolg van zijn zilveren jubileum als constructeur-vlieger (7 juni)

7 AVRO-klok; Guus Weitzel (82 jaar in 1986): "Een microfoonstem? Da's geen ver-dienste..."
Guus Weitzel in AVRO's Bonte Dinsdagavondtrein met de dames Snip en Snap "Filmsterren? Zijn we dat dan niet?"
Tevens: Ciska Harms Albert Milhado in gesprek met Pijnenburg en Wals: "We waren beiden in vorm..." (18 maart)
Dr. I.H.J. Vos, voorzitter huldigingscomité bij het vijftienjarig bestaan van het Tuschinski theater in Amsterdam

8 Abraham Tuschinski's dankwoord (1 november)
Mistinguett in Nederland naar aanleiding van de première van de film "Klokslag 12" met Fien de la Mar; "Une grande actrice!" (8 november)
Dankwoord Fien de la Mar
KRO's Lex van Wayenburg presenteert een intercontinentaal schakelangspeelplaatrogramma ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Amerikaanse zusterorganisatie NBC Voorts: gelukwensen door directeur P.A.M. Speet (15 november)

Mistinguett: "Ik had een hele lange zin in het Nederlands willen leren, maar die had ik nooit kunnen uitspreken. Het enige wat ik je ga vertellen is dat ik met heel mijn hart ben gekomen om voor Fientje de la Mar te applaudisseren, een groot Nederlands kunstenaar. En wat kan ik nog meer zeggen? Heel mijn hart is bij jou, en lang leve Holland!"

Ome Keesje en de bril met de gouden koker. VARA's populaire programma voor kinderen van acht tot tachtig jaar (opnamedatum onbekend)

9 Koningin Wilhelmina: "...blijde tijding..." (9 september, aankondiging verloving prinses Juliana en Bernhard zur Lippe-Biesterfeld)
AVRO-reporter Gustav Czopp bij de ontvangst van het prinselijk paar in Den Haag: "Het volk dringt hier ontzettend op... Van alle kanten is de reportagewagen beklommen..." (10 september
Prinses Juliana: "Ik dank u dat gij ons zo gelukkig hebt gemaakt." (29 september)
Prins Bernhard: "...rechtstreeks van hart tot hart..." (29 september)
Gustav Czopp : "Een naamlooze in den drom der namelozen..." (Dichtregel ontleend aan "Grafschrift" van J. C. Bloem)
Ooggetuigeverslag door Paul de Waart bij de uitvaartplechtigheden van koning George V van Engeland op 28 januari 1936 in Londen.

10 Sir John Reith, directeur-generaal BBC: "This is Windsor Castle..." (10 december) Troonsafstand Edward VIII : "The woman I love..." (10 december)

Aankondiging: "Hier spreekt Windsor Castle, Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Edward." Edward VIII: "Eindelijk kan ik zelf een paar woorden zeggen. Ik heb nooit iets achter willen houden, maar tot nu toe was het volgens de grondwet niet mogelijk voor mij om er over te praten. Een paar uur geleden heb ik mijn laatste plicht als koning en monarch vervuld. Nu ben ik opgevolgd door mijn broer, de hertog van York. Ik betuig hierbij mijn mijn trouw aan hem. Het was voor mij onmogelijk om de zware verantwoording te dragen en mijn plichten als koning te vervullen zoals ik dat had willen doen, zonder de hulp en steun van de vrouw van wie ik houd. Deze beslissing is de mijne en de mijne alleen."

Lucienne Boyer: "Parlez moi d'amour..." Kurhaus, Scheveningen (2 augustus)
Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer aanvaardt het ambt van gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (16 september)
Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, gouverneur-generaal van Nederlands Indië, brengt de bevolking op de hoogte van de oorlogsverklaring van de Nederlandse regering tegen Japan (8 december 1941)