Mens-zijn doe je niet alleen

Individuele autonomie is een van de kernwaarden van de moderne tijd. In allerlei maatschappelijke en morele kwesties beroepen we ons op ons recht om zelf onze eigen wil te bepalen. In deze tekst worden vraagtekens geplaatst bij de vanzelfsprekendheid van die autonomie. Wat is eigenlijk dat 'zelf' dat over zichzelf beschikt?Wij zijn als kinderen van de moderniteit zo vertrouwd met de gedachte dat mensen autonome individuen zijn, dat alle afspraken moeten worden teruggevoerd op besluiten van individuen en dat alle kennis teruggebracht moet kunnen worden tot individuele inzichten. Dat alles lijkt ons zo vanzelfsprekend dat we vergeten dat die gedachte in strijd is met zeer elementaire ervaringsfeiten. Als echte kinderen van de moderniteit, als baronnen van Münchhausen, zouden we het liefst ons eigen begin willen denken, zouden we aan de oorsprong van onszelf willen staan. Maar evenmin als ons begin, kunnen we ons ein­de denken. En in beide gevallen is dat voor ons moderne mensen even onver­draaglijk. Maar heeft die onverdraaglijkheid niet iets te maken met ons - ty­pisch moderne - verlangen om onszelf te willen dragen? En zou het geheim van begin en einde niet draaglijker worden, wanneer we erkennen dat we ge­dragen werden voordat we geboren waren, en dat we door anderen gedragen zullen worden nadat we gestorven zijn?Paul van Tongeren (1950), was van 1993 tot eind 2015 hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit. Sinds 2002 was hij bovendien buitengewoon hoogleraar ethiek aan de KU Leuven. Hij is vooral werkzaam op het gebied van het Nietzsche-onderzoek en op dat van de fundamentele wijsgerige ethiek en haar geschiedenis. Recente boekpublicaties in het Nederlands zijn: Het Europese nihilisme (Nijmegen 2012), Leven is een kunst (Zoetermeer 2013), Dankbaar. Denken over danken na de dood van God (Zoetermeer 2015) en Nietzsche (AUP, 2016). Ook gaf hij drie CD-boxen uit met colleges: Geluk, deugd, plicht, keuze; acht colleges over de geschiedenis van de ethiek (Roelants, 2007), Aristoteles (Luisterwijs, 2011) en Nietzsche over het nihilisme (Luisterwijs, 2011).