Zuivelfabrieken in Friesland

In Friesland zijn eind negentiende eeuw meer dan 160 zuivelfabrieken gebouwd. Ongeveer 36 procent van de steden en dorpen had zo’n fabriek. Net als de kerk werd de zuivelfabriek een sociaal referentiepunt, een plek die de mensen in en rondom dorp of stad verenigde in een gemeenschappelijke activiteit, namelijk het maken van boter en kaas. Van al die oude zuivelfabrieken zijn nog slechts enkele in bedrijf, en meer dan honderd zijn er afgebroken. Van 55 fabrieken resteren nog belangrijke onderdelen en van een beperkt aantal wat kleinere overblijfsels. In Zuivelfabrieken in Friesland plaatst historicus Marijn Molema de opkomst en ontwikkeling van de Friese zuivelfabrieken in een bredere, maatschappelijke context. Architectuurkenner Peter Karstkarel behandelt in het tweede deel van het boek de zuivelfabrieken alfabetisch per plaats. Hij gaat daarbij in op ontstaan, geschiedenis en architectonische kenmerken van zowel de fabriek als de directeurswoning. De basis voor dit boek is gelegd door Robert Visser, die al zo’n dertig jaar alles verzamelt wat ook maar enigszins te maken had met zuivelfabrieken en de industriële processen die daarin plaatsvonden. Zijn enorme collectie ansichtkaarten met daarop zuivelfabrieken is uniek.