Wij denken over de mens en het goede

Dit deel van de methode Wij denken over... is een geheel herschreven bewerking van het eerder verschenen Wij denken over de mens en het goede, theorieboek, geschreven door Huib Schwab. Het behandelt alle eindtermen uit de verplichte domeinen Filosofische Antropologie en Ethiek van het VWO, maar gaat ook verder dan dat. Het huidige verplichte examenprogramma voor filosofie geeft weliswaar ruimte om recht te doen aan de rijke traditie van het denken, maar met de voorgeschreven posities en begrippen houdt het naar onze mening te weinig rekening met de ontwikkelingen in de afgelopen decennia. Deze ontwikkelingen hebben vooral betrekking op het denken over de mens zoals dat vorm krijgt in wat Philosophy of Mind genoemd wordt, een breed scala aan stromingen en theorieën die het raadselachtige menselijke bewustzijn als onderwerp hebben. Veel van de hierin gevormde ideeën vinden aansluiting bij recentelijke inzichten uit de neurowetenschappen en tevens ondersteuning van evolutionaire onderzoekers.De leerlijn die in het deel over de mens wordt gevolgd is daarom dat het menselijk bewustzijn op een gegeven 'moment' in de evolutie is ontstaan en daarmee ook de reflectie op wie en wat we zijn. Dat het bewustzijn tegenwoordig meer centraal staat in de filosofische reflectie dan vroeger hangt naast wetenschappelijke ontwikkelingen ook samen met het bestaan van machines waarvan sommigen denken dat ze ook intelligent of zelfs bewust kunnen zijn, namelijk computers. Ook in het deel over ethiek wordt meer ruimte geboden aan een evolutionaire invalshoek, onder andere door te onderzoeken hoe mensen gemotiveerd worden voor bepaalde handelingen en het vormen van een moraal die op samenwerking is gericht. De rol van gevoel en ratio wordt daarbij vanzelfsprekend belicht, mede voortbouwend op inzichten uit het eerste deel. Het is overigens niet noodzakelijk het deel over de mens eerst behandeld te hebben, maar vakinhoudelijk gezien geniet het wel de voorkeur, omdat ons denken over het menselijke morele handelen uitgaat van bepaalde visies op wat de mens is.Deze methode wil vooral het zelfstandig denken stimuleren. Dit theorieboek geeft een breed scala van mogelijke manieren van denken met betrekking tot relevante vraagstukken. Er worden weinig filosofen behandeld, hoewel hun gedachtegoed soms is verwerkt in de teksten. Docenten behandelen als het goed is de relevante filosofen en hun theorieën in de lessen; het leek ons overbodig om de inhoud van die lessen ook nog eens weer te geven in een tekstboek, zeker als er al genoeg andere bronnen zijn om deze te raadplegen. In het verwerkingsboek staan wel de filosofen, evenals veel primaire teksten. In het theorieboek en het verwerkingsboek staan de filosofische begrippen vet gedrukt en verwijzen zo naar een begrippenlijst achterin. Daarin staan de begrippen uitgelegd zoals ze binnen de context van het boek besproken zijn. Met het menselijk bewustzijn is ook de verwondering gegeven, onder andere over dit bewustzijn. De lezer ervaart hopelijk ook de verwondering waarmee de auteur dit boek heeft geschreven en deze hoopt op zijn beurt dat de lezer met meer verwondering achterblijft. Dit boek is daarom niet alleen geschikt voor leerlingen met filosofie, maar voor een ieder die serieus en met plezier wil nadenken.InhoudDEEL I DE MENS 6Wij denken 7Geschiedenis 10Evolutie 13Homo sapiens 15Taal 17Het brein 19Ik ben jij 21Waartoe bewust? 24De ziel 26Ik denk 28Geest in de machine 30Gedraag je 32Identiteit 34Meervoudig 36Qualia 38Dubbelheid 40Connecties 42Denkende stof 44Onbewust 47Vrije wil 50Zombies 52Begeerte en lust 55Seksualiteit 58Emoties 61Denken 63Subject 65Arbeid 68Techniek 71De maakbare mens 73De spelende mens 75Een kloof? 77Wij denken door 79DEEL II HET GOEDE 82Ethiek 83Wakker worden 85Hedonisme 88Eden 91Moraal 93Waarden 95Gelijkwaardigheid 97De natuur 100Zelfzucht 102Hechting 105Samenwerking 107Wederkerig altruïsme 109Met gelijke munt 111Geweld 113Gevoelens 116Nut 119Het grootste geluk 122Gij zult 124Op zich 127Verantwoordelijkheid 129Deugd 131Gelukt 134Kracht 137Begrippenlijst 140