Novellen 1-50

Na de Bijbel heeft sedert de late Middeleeuwen geen boek zoveel vormende kracht uitgeoefend op het recht en de samenleving als het Corpus Iuris Civilis. Honderden jaren heeft de wetgeving van de Oost-Romeinse keizer Justinianus (527-565) in Europa een allesoverheersende invloed gehad op het recht in Europa in de breedste zin van het woord: op de rechtsgeleerde wetenschapsbeoefening, op de rechtspraak, op de vorming van bestuursnormen, en tenslotte op de structuur van de civielrechtelijke wetgevingen die in de 18e en 19e eeuw in Europa tot stand kwamen. Na de totstandkoming van de compilatie van het oude juristenrecht in de Institutiones en de Digesta en van de keizerlijke rechtstraditie in de Codex Justinianus heeft de kanselarij in Constantinopel onder de bevlogen leiding van Tribonianus haar beleid, gericht op de verdere ontwikkeling en actualisering van de rechtsorde, met elan voortgezet. Tussen 535 en 575 hebben vele overwegend in de voertaal van het Griekstalige byzantijnse rijk uitgevaardigde verordeningen vernieuwing gebracht op uiteenlopende gebieden van het recht, in het bijzonder op dat van het staats- en bestuursrecht, het kerkelijk recht, het privaatrecht en het strafrecht. Deze nieuwe verordeningen - Novellae - zijn, anders dan het juristenrecht en het keizerlijk recht, niet meer door Justinianus in een authentieke codificatie samengebracht. Zij zijn overgeleverd in particuliere optekeningen door geleerden. Ook al hadden deze verzamelingen geen kracht van wet, in de loop van de tijd verwierven in West-Europa enkele ervan niettemin groot aanzien. De meest volledige en gezaghebbende van deze novellenverzamelingen is de Collectio graeca 168 Novellarum, die ongeveer een decennium na de dood van Justinianus tot stand is gekomen. Zij ligt ten grondslag aan de vertaling die in de delen XXII is opgenomen. Toegevoegd is bovendien de tekst van het Authenticum, eveneens een particuliere verzameling die een letterlijke vertaling in het Latijn van de Griekse tekst bevat en die een essentiële rol heeft gespeeld bij de receptie van novellenrecht in Europa. Voor het eerst wordt in een vele jaren omspannende onderneming het Corpus Iuris Civilis in het Nederlands vertaald en uitgegeven in een kolommeneditie, waarin de Griekse c.q. Latijnse en de Nederlandse tekst naast elkaar zijn gezet. Ook dit tiende deel richt zich tot juristen, historici, classici, theologen en allen die zich betrokken voelen bij de antieke grondslagen van ons recht en daarmee van onze cultuur en samenleving. De dubbeltalige editie van het Corpus Iuris Civilis beoogt een dieper begrip te kweken voor de groeiende unificatie van het recht in Europa door zicht te bieden op de rechtseenheid zoals deze in het recente verleden heeft bestaan op grond van het Romeinse recht. Tenslotte is zij bedoeld als een barrière tegen het geleidelijk verbleken van het besef van de betekenis van de Justiniaanse codificatie als fundament onder de rechtscultuur in vrijwel alle landen in het Avondland.