Misschien is niets geheel waar...en zelfs dat niet

MULTATULI:INSPIRATIEBRON VOOR VRIJDENKERS EN HUMANSITEN‘Misschien is niets geheel waar, en zelfs dát niet’ zo luidt Idee 1 uit de zeven bundels Ideën die Multatuli schreef. De onvoorwaardelijke en systematische twijfel ten aanzien van alle waarheden op alle gebieden van het menselijk bestaan, maakt de kern uit van het vrijdenken.Het is dan ook niet vreemd dat er de afgelopen honderdvijftig jaar een onlosmakelijke band heeft bestaan tussen Multatuli en de vrijdenkersbeweging. In de introductie laat redacteur Bert Gasenbeek zien hoe die band ontstond en zich ontwikkelde tot op de dag van vandaag, en hoe die soms ontaardde in verering.In deze bundel zijn ook twee publicaties over Multatuli in zijn geheel opgenomen. Eén van de vrijdenker H.C. Muller uit 1883 en één uit 1909 van de anarchist en vrijdenker Ferdinand Domela Nieuwenhuis. In deze teksten en de deskundige toelichtingen door Philip Vermoortel en Homme Wedman, komen de betekenis en invloed van Multatuli rond 1900 goed tot uiting. In de eerste editie van Max Havelaar waren de kritische vragen over het geloof van Frits Droogstoppel aan dominee Wavelaar geschrapt; waarom dat zo was en wie dat deed onthult Tom Böhm in een bijdrage, waarin ook de rol van Jacob van Lennep onder de loep wordt genomen. In ‘De wakkerschudder is een weldoener’ gaat Böhm in de op de kracht en de actualiteit van Multatuli, die hij omschrijft als de permanente aansporing tot kritisch denken. Een onderbelicht aspect van de betekenis van Multatuli is de vraag in hoeverre Multatuli betekenis heeft gehad of nog kan hebben als inspiratiebron voor de levensbeschouwing voor vrijdenkers en humanisten. In ‘De roeping van den mens is mens te zyn’ betoogt Bert Gasenbeek dat het achterliggende streven van deze beroemde uitspraak (Idee 136) van Multatuli naar zingeving en humaniteit, nog steeds de kern van het vrijdenken en het humanisme vormt.