Met aandacht bij de les

Iedereen kent wel de term autisme of is er op de een of andere manier mee in aanraking gekomen. Maar wat deze term precies inhoudt, blijft toch lastig over te brengen op anderen. Er is in ieder geval veel over autisme te lezen en soms komen bepaalde types in beeld, zoals “Rainman” uit de gelijknamige film. De kennis uit de praktijk blijft echter vaak wat oppervlakkig. Regelmatig komen we bijvoorbeeld opsommingen tegen van bepaalde gedragingen die anders zijn bij autisme, zoals het oogcontact, de manier van spelen en moeite hebben met veranderingen. Dat is gedrag dat we kunnen zien. Maar bij autisme zit er nog een hele laag onder. Deze laag wordt vaak vergeleken met het deel van de ijsberg dat onder water zit. Dit deel is daarom ook het meest lastig in beeld te brengen en over te dragen. Het is echter wel de laag waar mensen met autisme zelf dagelijks zo vaak mee worden geconfronteerd. Daarnaast zien we dat bepaalde aspecten van autisme worden beschreven in boeken of artikelen over bijvoorbeeld spelgedrag, intelligentie, meisjes met autisme, etc. Deze boeken zijn van belang, maar belichten doorgaans maar een deel van wat autisme is. In dit boek willen wij meer verbanden leggen tussen deze verschillende aspecten. Daarbij zullen wij proberen de onderlaag van autisme, vertaald in aandachtsgebieden, in beeld te brengen. Wij willen graag dat ook anderen kunnen profiteren van onze jarenlange praktijkervaring in het onderwijs. Deze kennis vindt zijn neerslag in dit boek. We hopen dat dit boek zowel leerlingen met autisme als leerkrachten in de school zal ondersteunen. Enerzijds bekijken we wat het betekent voor iemand met autisme om te functioneren tussen mensen die anders denken en anders werken. Anderzijds willen wij de schoolteams en de leerkrachten die voor de klas staan meer inzicht en daarmee handvatten geven om ook deze leerlingen beter te begrijpen en te begeleiden naar zelfstandigheid. Een belangrijke start in het omgaan met autisme is de (h)erkenning daarvan. In het eerste hoofdstuk lichten wij dit toe. Het tweede hoofdstuk beschrijft de verschillende theorieën van waaruit autisme meestal verklaard wordt. Deze drie cognitieve theorieën en een ontwikkelingstheorie vormen samen een goede basis voor het begrijpen van autisme, waardoor het mogelijk wordt de begeleiding van mensen met autisme met meer inzicht vorm te geven. Inzicht in de begeleiding is belangrijk omdat geen twee mensen met autisme hetzelfde zijn en autisme vele verschillende uitingsvormen kent. Onderzoek heeft aangetoond dat de hersenen van leerlingen met autisme anders werken. Dit betekent dat zij bepaalde zaken minder goed kunnen, andere dingen juist beter doen en sommige dingen gewoon anders doen. Dit is het onderwerp van hoofdstuk drie. In het vierde hoofdstuk worden het intelligentieonderzoek, het disharmonisch profiel en de verwerkingssnelheid met enkele punten die daarbij van belang zijn besproken, met name voor het onderwijs. De emotionele ontwikkeling komt in het volgende hoofdstuk 5 aan bod. Wanneer er zorgen zijn rond de ontwikkeling van een leerling, of als er sprake is van gedrag dat niet begrepen kan worden uit andere zaken, zou het zinvol kunnen zijn om met meer aandacht naar dit onderwerp te kijken. Jongens en meisjes zijn verschillend. Hoofdstuk zes laat zien dat meisjes met autisme zich anders gedragen dan jongens met autisme. Nadat diverse zaken rond autisme zijn besproken, kijken we in hoofdstuk zeven naar de verschillende consequenties daarvan in de praktijk. Welke factoren vormen een zodanige belasting bij autisme dat zij regelmatig als teveel worden ervaren en overbelasting in de hand kunnen werken. Deze factoren zijn onder te brengen in vijf verschillende categorieën die we aandachtsgebieden noemen. Het begrip “probleemgedrag” vormt het onderwerp van hoofdstuk acht. Heel belangrijk is hoe naar dit gedrag wordt gekeken en vooral ook hoe daarmee wordt omgegaan. Vaak is bij autisme dit gedrag het resultaat van overprikkeling of overbelasting. De vijf aandachtsgebieden voor het onderwijs komen in het volgende hoofdstuk (hoofdstuk 9) aan de orde, met perspectief op de manier van lesgeven. We sluiten af met een hoofdstuk (hoofdstuk 10) over ondersteuning bij autisme geïllustreerd door enkele praktijkvoorbeelden. Ank Poland en Marjoleine Steensma Leiden, 2019