Het Hartebok

In de Staats- und Universitätsbibliothek van Hamburg bevindt zich het verzamelhandschrift dat bekend is onder de naam Hartebok. Het is zo genoemd, omdat het handschrift op het eerste blad een tekening heeft van een hart dat bekneld zit in een papierpers. In dat hart staat 'Hertz brich'. In 1731 las N. Staphorst, de eerste uitgever van de verzameling teksten, deze woorden als 'Hertz buch' en maakte daarvan, in het Nederduits, 'Hartebok'. De Nederduitse teksten in het relatief eenvoudige handschrift werden omstreeks 1480 gekopieerd. Op het achterste schutblad staat een eigendomsnotitie van iemand die in de eerste helft van de zestiende eeuw een van de bestuurders van het Hanzekantoor in Brugge was. Naar alle waarschijnlijkheid bleef het handschrift in bezit van Hanzekooplieden, de zogenaamde 'Flanderfahrer'. De Nederduitse taal in combinatie met de gemengd Duits-Nederlandse herkomst van de teksten is een belangrijke aanwijzing dat het Hartebok ergens in het Nederduits-Nederlandse taalgebied is ontstaan. Zeker is dat twee van de teksten afkomstig zijn uit het Middelnederlands: de legende Van deme holte des hilligen krutzes en de avonturen Van Namelos vnde Valentyn. De overige teksten getuigen van een levendige verering van Maria en het zoeken naar een juiste levenswijze. Vooral de drie koningen van het laatste verhaal worden danig aan het schrikken gebracht als zij oog in oog staan met hun drie overleden vaders. Sinds de uitgave van 1731, die veel onnauwkeurigheden bevat, is geen enkele tekst van het Hartebok in diplomatische druk verschenen.