Sprekende stemmen 1940

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

1 Minister-president jhr. mr. D.J. de Geer: Nieuwjaarstoespraak (3 januari)
Komiek Johan Buziau: Op de dappere Finnen (19 januari)
Duitse invasie van Denemarken en Noorwegen. (Duits legerbericht 9 april)

Duits legerbericht: "Duitse invasie Denemarken en Noorwegen. De aanslag van de wereldmachten op de twee Scandinavische landen is door een bliksemsnelle Duitse tegenactie verijdeld. Het Duitse leger heeft Denemarken en Noorwegen onder de bescherming van zijn wapenen gesteld."

2 C. van Geelkerken, plaatsvervangend leider van de NSB. Toespraak: "De nieuwe orde komt snel!" (11 april)
Minister-president De Geer kondigt de staat van beleg af voor het hele land (19 april)
Minister-president De Geer over interneringsmaatregelen tegen 21 Nederlanders (4 mei)
ANP: Intrekking verloven (7 mei)
ANP-berichten over situatie in Nederland (9 mei)
Dagorder Hitler en 'rechtvaardiging' door de Duitse minister van propagandaJoseph Goebbels. (10 mei)

Dagorder Hitler: "Engeland en Frankrijk proberen met een gigantische afleidingsmanoeuvre in Zuidoost-Europa via Nederland en België op te rukken naar het Ruhrgebied. Soldaten van het westelijk front, voor jullie is nu het uur gekomen. De strijd die vandaag begint, zal het lot van de Duitse natie voor de komende duizend jaar bepalen. Doe nu je plicht. Het Duitse volk is bij je met zijn zegeningen. Berlijn, 10 mei 1940, Adolf Hitler."

Goebbels: "De Duitse troepen komen niet als vijanden van het Belgische en Nederlandse volk omdat de Rijksregering deze ontwikkeling niet heeft gewild of bewerkstelligd. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij Engeland en Frankrijk, die de aanval tegen Duitsland op Belgisch en Nederlands grondgebied tot in de puntjes hebben voorbereid. En aan de Belgische en Nederlandse overheidsinstanties die dit tolereerden en aanmoedigden.

Het is echter nog steeds in handen van de koninklijke Belgische en Nederlandse regeringen om op het laatste moment het welzijn van hun volkeren te verzekeren door ervoor te zorgen dat er geen weerstand wordt geboden aan de Duitse troepen. Mochten de Duitse troepen in België of Nederland op tegenstand stuiten, dan wordt die met alle mogelijke middelen gebroken. Berlijn, 9 mei 1940.

3 ANP-nieuwslezer A. de Vletter leest proclamatie koningin Wilhelmina. (10 mei)
Ds. J.J. Buskes over het bombardement op Rotterdam (14 mei) in televisiedocumentaire De Bezetting (6 mei)
ANP: Hulp voor Rotterdam (18 mei)
De Britse premier Neville Chamberlain kondigt zijn aftreden aan (10 mei)

Chamberlain: "Zijne Majesteit heeft mijn vriend en collega de heer Winston Churchill opgedragen een nieuw kabinet te vormen op nationale basis. Ik twijfel er niet aan of hij zal deze taak tot een goed einde brengen. Het uur heeft geslagen waarin wij op de proef worden gesteld, zoals de onschuldige volkeren van Holland, België en Frankrijk al eerder zijn beproefd."

4 Churchill: "Blood, tears, toil and sweat" (13 mei)

Churchill: "Nooit heb ik iets anders beloofd dan bloed, tranen, zwoegen en zweet."

Churchill: "Side by side..." (19 mei)

Churchill: "Zij aan zij, geheel alleen met slechts de hulp van de overzeese gebieden en de weidse imperiums die onder hun bescherming rusten, zij aan zij staan de Britse en Franse volkeren pal, om niet alleen Europa, maar de gehele mensheid te redden van de smerigste en meest mensonterende tirannie die ooit de pagina's van onze geschiedschrijving heeft bezoedeld. Achter hen, achter ons, achter de Britse en Franse legers en hun wapenfeiten staat een groep verpletterde landen en vertrapte volkeren: de Tsjechen, de Polen, de Noren, de Denen, de Nederlanders, de Belgen. Over hen allen zal een lange nacht van verschrikking komen. Ononderbroken, zelfs zonder uitzicht op een sprankje hoop, tenzij wij overwinnen. Want wij moeten en wij zullen overwinnen."

5 Mr. J. H. R. van Schaik, voorzitter Tweede Kamer. (20 mei)

6 Koningin Wilhelmina tot het Nederlandse volk. "Onze driekleur symbool" (24 mei)
ANP-bericht: verduistering en zomertijd (16 mei)

7 'Sondermeldung': capitulatie België (28 mei)

Duits legerbericht: "Hier is de Groot-Duitse Omroep met alle Duitse zenders. Wij brengen u een belangrijk extra bericht van de nieuwsdienst. Het oppercommando van de weermacht maakt bekend: Door een snelle actie is de vestinglinie van Antwerpen doorbroken. Duitse troepen zijn tot in het centrum van de stad doorgedrongen. De Duitse oorlogsvlag wappert aan het Antwerpse stadhuis.

Het Duitse leger heeft een nieuwe schitterende zege aan zijn vaandel gehecht. Uit het hoofdkwartier van de Führer wordt gemeld: Onder druk van de vernietigende kracht van de Duitse wapens heeft de koning van België het besluit genomen een einde te maken aan verder zinloos verzet en om een wapenstilstand te vragen. Hij heeft ingestemd met de Duitse eis tot onvoorwaardelijke capitulatie. Het Belgische leger heeft met ingang van vandaag de wapens neergelegd en heeft opgehouden te bestaan."

8 Ons land na de capitulatie
Anton Mussert op NSB-vergadering in Utrecht. "Het nieuwe Europa" (8 juni)
ANP: Italië verklaart oorlog aan Frankrijk en Engeland. Mussolini spreekt (10 juni)
Legerberichten over Duitse opmars; capitulatie van Frankrijk (17 juni)

Legerbericht: "Het oppercommando van de weermacht maakt bekend: Het Franse leger lost steeds meer op. Snelle eenheden hebben in Normandië Cherbourg ingenomen. Bij Rennes werd Bretagne bereikt. Bij de opmars naar het zuiden werd Le Mans zonder slag of stoot ingenomen. Tussen Orléans en Nevers lukte het op veel plaatsen de Loire over te steken. In Bourgondië rukken snelle troepen op in de richting van Lyon. Ten westen van Mulhouse staan tank- en gemotoriseerde divisies op het punt zich te verenigen met de eenheden die vanuit de Boven-Rijn zijn aangevallen en die bij Munster al tot diep in de Vogezen zijn doorgedrongen."

Duitse berichten over de wapenstilstand met Frankrijk (17 juni)

Legerbericht: "De minister-president van de nieuwgevormde Franse regering, maarschalk Pétain, heeft in een radiorede tot het Franse volk verklaard dat Frankrijk nu de wapens moet neerleggen. Hij wees daarbij op een door hem genomen stap de Rijksregering van dit besluit op de hoogte te stellen. De Fransen aanvaarden de voorwaarden die het Duitse rijk hierbij heeft gesteld.

9 Winston Churchill. "The news from France is very bad..." (17 juni)

Churchill: "Het nieuws uit Frankrijk is heel slecht. Ik treur om het fiere Franse volk, dat dit verschrikkelijke ongeluk is overkomen. Niets kan onze gevoelens tegenover hen veranderen, of onze overtuiging dat de Franse geest weer zal herrijzen. Wat er in Frankrijk is gebeurd zal niets veranderen aan het Britse vertrouwen en de Britse inzet. Wij zijn nu de enig overgebleven strijders voor het lot van de wereld. Wij zullen trachten die hoge eer waardig te zijn. Wij zullen ons eiland verdedigen en met het Britse imperium rondom ons, zullen wij doorvechten, onoverwinnelijk, totdat de vloek van Hitler zal zijn gewist van het voorhoofd der mensen. Wij zijn er zeker van dat tenslotte alles weer goed komt."

De Gaulle in Engeland (22 juni)

De Gaulle: "Een gezond verstand en allesoverheersende vaderlandsliefde dwingen alle vrije Fransen de strijd voort te zetten, daar waar zij zich bevinden en met hun volle inzet. Daarom is het nodig waar het maar kan, zo sterk mogelijke Franse strijdkrachten te formeren. Ik, generaal De Gaulle, neem hier in Engeland deze nationale taak op mij. Ik roep alle Fransen die vrij willen blijven op naar mij te luisteren en mij te volgen. Leve het vrije Frankrijk, in volle eer en onafhankelijkheid!"

Churchill: "This was their finest hour." (18 juni)

Churchill: "De slag om Engeland gaat nu beginnen. Van deze slag hangt het voortbestaan van de christelijke beschaving af, van al onze tradities en van ons wereldrijk. Alle woede en al het geweld van de vijand zal zich spoedig op ons ontladen. Hij staat dan voor de opgave ons te breken op dit eiland, of om anders de oorlog te verliezen.

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl